Leeuwarden: van enkele nederzettingen tot bruisende Friese hoofdstad

De Friese hoofdstad Leeuwarden heeft zich in de afgelopen jaren in snel tempo uitgebreid: zowel de omvang als het aantal inwoners van de stad is enorm toegenomen. Vooral aan de zuidkant van Leeuwarden is dit te bemerken. Zo zijn de tweelingdorpen Hempens en Teerns min of meer ‘opgeslokt’ door de stad en ook het dorp Goutum is inmiddels ‘ingenomen’. Voorts wordt het oorspronkelijke gehucht Barrahûs op zeer korte termijn bij de stad ingelijfd, wat overigens al geruime tijd te voorzien was.

Elke stad was ooit een kleine nederzetting….

In de vroege Middeleeuwen werd Friesland door de Middelzee verdeeld in Westergoa (Westergo) en Eastergoa (Oostergo). Toen een inham aan de oostelijke kant van deze binnenzee begon dicht te slibben, werd besloten dit gebied in te polderen. Daarna werden enkele terpen aangelegd opdat het grondgebied bewoond zou kunnen worden. En zo werden de eerste drie nederzettingen gesticht. Deze Friese terpdorpen werden Oldehove, Nijehove en Hoek genoemd.

Het einde van de scheepvaart

De bewoners van deze terpdorpen leefden indertijd van de landbouw en de visserij, maar dankzij de ideale ligging aan de Middelzee was ook de scheepvaart een lucratieve ‘business’. In de 13e eeuw begon de Middelzee langzaam maar zeker dicht te slibben, waardoor het gedaan was met de scheepvaart. Als gevolg daarvan werd er steeds meer handel gedreven met de nabijgelegen dorpsgemeenschappen.

Liowerd

Het schijnt dat het terpdorp Nijehove reeds in de 12e eeuw Liowerd genoemd werd, wat de naam Ljouwert (de huidige Friese naam van de stad) verklaart. Omdat Nijehove over een klein aantal (stads)grachten beschikte – de binnengracht van de Voorstreek was er daar een van – werd het oord al gauw een stad genoemd. In het jaar 1435 werd Liowerd verenigd met de andere twee terpdorpen en verwierf het stadsrechten. De stad Leeuwarden was een voldongen feit.

Voormalige terpdorpen en buurtschappen

De Friese stad heeft zich in de loop der eeuwen enorm weten uit te breiden, waarbij de voormalige terpdorpen Oldehove, Nijehove en Hoek altijd het centrum van de stad – de historische binnenstad – zijn blijven vormen. Gedurende de expansie van Leeuwarden zijn echter ook andere (voormalige) dorpen en buurtschappen opgenomen in de stad. Hieronder volgen een paar voorbeelden.

Huizum

Niet ver van de oude binnenstad ligt het terpdorp Huizum Dorp, een zeer oude nederzetting, die naar alle waarschijnlijkheid nog eerder gesticht was dan de reeds genoemde terpdorpen. Al in de late Middeleeuwen waren er plannen om Huizum te laten opgaan in de stad Leeuwarden, maar de rivier de Potmarge – een zijrivier van de voormalige Middelzee – heeft ervoor gezorgd dat dit toen niet gebeurd is. De rivier heeft eeuwenlang de grens tussen de stad en de voormalige gemeente Leeuwarderadeel gemarkeerd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is Huizum uiteindelijk toch bij Leeuwarden ingelijfd.

Harmswert

Ook de woonwijk Heechterp, dat gelegen is in het oosten van de stad, was ooit een terpdorp, zoals de naam al aangeeft. Deze nederzetting werd indertijd Harmswert genoemd. Van dit vroegere terpdorp is helaas weinig meer bekend.